Kompleta Gramatiko
detaloza
di la
linguo internaciona Ido
|
||||
| Vortordino. (Apendico 7-ma.) |
| Quale ni ja vidis en la sintaxo, la normala vortordino esas : 1e subjekto, 2e verbo, 3e komplemento direta, singla ek oli esante akompanata da sua omna komplementi. La komplementi nedireta povas esar lokizata irgaplase, ma li prefere sequas la verbo. Ex. : La filiulo di nia olda vicini retrovenis de Paris, ube il kompris multa ludili por sua infantino. |
| Omna rupto dil ordino normala nomizesas inversigo, sive pro ke la komplemento direta preiras la verbo : elun ne ilun me vokis, sive pro ke la subjekto sequas lu : venez, venez, klameskis l'instruktisto. L'inversigi povas esar postulata dal bezono insistar sur vorto, pozante lu avane, quale elun en l'unesma exemplo, o dal deziro (en la traduki) sequar l'ordino dil texto originala. |
| La questionanta vorti sempre komencas la prepoziciono e ne diplasas la subjekto : Kad vu venos; dicez kad vu venos. — Quo eventis? Quon vu vidas? - Quantin me kontis? me ne plus memoras. |
| L'atributo devas quik sequar la verbo esar : Esez mizerikordioza por omni, e ne : esez por omni mizerikordioza. — Il ne toleras to, quo esas erora segun sua konvinkeso, e ne : il ne toleras to, quo esas segun sua konvinkeso erora, en qua erora semblas relatar konvinkeso. E tale kun omna verbo havanta atributo : Il mortis tre povra de pekunio, ma richa de vertui, e ne : il mortis de pekunio tre povra, ma de vertui richa. |
| L'adjektivo avan o dop lua substantivo (Videz en la gramatiko, ye adjektivo). Ma ne sistematre avan la substantivo, quale en la Germana e l'Angla. |
| L'adverbo preiras o sequas nemediate la vorto quan ol modifikas. Ne, tre, nur sempre avan olu. Ofte l'adverbo bone lokizesas inter la subjekto e la verbo : Il sempre plendas pri omno. |
| La participo, en la kompozita tempi dil verbo (aktiva o pasiva), sempre devas sequar la helpanto esar, e darfas separesar de olu nur da adverbo relatanta la verbo : Ni esas arivinta de du hori, e ne : ni esas de du hori arivinta. — El esas tre amata da omni, e ne : el esas da omni tre amata. — Ta soldato esis grave vundata. |
| La participo o l'adjektivo devas sempre sequesar da sua komplementi, direta o ne direta, e ne separesar de sua substantivo : La homo estimata da omni, e ne : la da omni estimata homo, o : la homo da omni estimata. — La fervoyi formacas reto kovranta la mondo, e ne : ... reto la mondo kovranta, e mem mine : la mondo kovranta reto. |
| Me recevis letro skribita en linguo ne konocata da me, e ne : me recevis letro en da me ne konocata linguo, e mem mine : me recevis en da me ne konocata skribita letro. — El esas laudata ed amata da ti omna qui prizas la beleso ed afableso, e ne : el esas da ti omna qui prizas la beleso ed afableso amata e laudata. — Ta urbo esas abunde provizita ye omna kozi utila por la vivo, e ne : ta urbo esas ye omna por la vivo utila kozi abunde provizita. — La mastro, ebria de furio, bastonagis l'asno ne volanta avancar, e ne : la de furio ebria mastro bastonagis la avancar ne volanta asno. — Ni refutis omna objecioni prizentita da nekompetenta personi ed ofte genitita da nesuficanta konoco di nia linguo, e ne : ni refutis omna da nekompetenta personi prizentita ed ofte da nesuficanta konoco di nia linguo genitita objecioni. — Tablo kovrita per ancien reda tapiso makulizita, e ne : tablo per ancien reda makulizita tapiso kovrita. — Me propagas la linguo helpanta Ido, konstruktita sur logikal principi e sencese developata per ciencal diskutado, e ne : me propagas la helpanta, sur logikal principi konstruktita e per ciencal diskutado sencese developata linguo Ido. — La linguo helpanta esas l'inventuro maxim utila por la developo di l'internaciona relati e maxim fekunda de grava konsequi por la profito di la homaro futura, e ne : la helpanta linguo esas la por la developo di l'internaciona relati maxim utila e por la profito di la futura homaro de grava konsequi maxim fekunda inventuro. — Vu esas nejusta segun mea opiniono, e ne : vu esas sugun mea opiniono nejusta (1). |
| Ek Progreso, VII, 161: « Quo esas verajo decidar nur povas intelekto. » Yen bela exemplo di kompleta inversigo di la natural ordino di la pensi. Unlatere, oportis pozar decidar ante lua komplemento « quo esas verajo ». Altralatere, oportis pozar nur nemediate ante intelekto, quan ol referas. On povis do uzar un de la sequanta frazordini : « Decidar quo esas verajo, nur intelekto povas. » — « Quo esas verajo, nur intelekto povas decidar. » — « Nur intelekto povas decidar, quo esas verajo. » E la triesma formo semblas a ni la maxim klara por omni, do preferinda. » (2). |
|
|
| (1) Multi ek ta exempli prenesis de la XXVI exerco di « Exercaro ». Ica finas per konsilo quan Sro COUTURAT judikis, quale me, kom importanta e konform a l'evoluciono di nia lingui : preferar la voco aktiva a la pasiva. Ex. : « Dicez per la formo aktiva : « On (o ni) sequis la voyo, acensis la kolino, vizitis la kastelo, ed admiris la bela panoramo, quan on vidas del somito », prefere kam per la formo pasiva : « La voyo sequesis, la kolino acensesis, la kastelo vizitesis, e la panoramo admiresis, qua videsas del somito. » ». |
| (2) Okazione ni volas refutar un foyo pluse ti qui asertas, ke l'akuzativo esas necesa por posibligar l'inversigi, quin ula lingui tante prizas. Yen exemplo di D. frazo hazarde prenita : « Das Wissen eignet sich das Kind bereits in allerfrühester Jugend an... » Ube es l'akuzativo? Das Wissen o das Kind? Nur la senco e la komuna raciono indikas ol, e posibligas komprenar ta frazo. E to eventas tre ofte en D., nam l'akuzativo esas identa a la nominativo en la pluralo, ed en la feminal e neutra singularo, do mezvalore 5 foyi ek 6! Esas do multe plu simpla e plu sekura sequar sempre la normala vortordino, e dicar ex. en Ido : « L'infanto aquiras la savo ja en la maxim frua yuneso. » |
|
| Ica pagino
transskribesis aden formato elektronika da Martin Lavallée. Ica pagino modifikesis laste ye 3-ma februaro 1999. |