Kompleta Gramatiko
detaloza
di la
linguo internaciona Ido
|
| Konjuncioni. |
| Ido havas koordinal konjuncioni, subordinal konjuncioni e un questional konjunciono. |
| 107. — Yen la koordinal konjuncioni : |
| Do = E. then (therefore), consequently; D. also, demnach, somit, folglich; F. donc (par conséquent); I. dunque, quindi; S. luego, per consiguiente. |
| Ed o e = D. und; E. and; F. et; I. e, ed; S. y, é. |
| Ma = D. aber, allein (nach Verneinung), sondern; E. but; F. mais; I. ma; S. mas, pero (1). |
| Nam = D. denn; E. for; F. car, en effet; I. diffati; S. en efecto (2). |
| Or = D. nun (aber); E. now; F. or; I. ora; S. ahora (3). |
| Tamen = D. dennoch, gleichwohl, nichtsdestoweniger, trotzdem; E. however, yet, still; F. cependant, pourtant, néanmoins; I. pero, tuttavia, ciò non ostante; S. con todo, sin embargo, a pesar de (4). |
| Od, o (5) = D. oder; E. or; F. ou, ou bien; I. o, od; S. ó, ú. |
| O(d)… o(d) = D. entweder… oder; E. either… or; F. ou… ou. |
| Sive… sive = D. ob… ob…, sei es (dass)… sei es (dass)…; E. either… or, whether… or whether, be it that… be it that; I. sia… sia…; F. soit… soit…, soit… que… soit que; S. bien… bien, sea que… sea que (6). |
| Nek… nek = D. weder… noch…; E. neither… nor…; F. ni… ni…; I. nè… nè…; S. ni… ni… (7). |
| Lore… lore = D. bald… bald…; E. now… now…; F. tantôt… tantôt; I. ora… ora…; S. ya… ya… |
| Yen. (Videz infre la noto 8.) |
| 108. — Yen la subordinal konjuncioni : |
| Ke = D. das; E. that; F. que; I. che; S. que. |
| Se = D. wenn, sofern, falls; E. if; F. si; I. se; S. si. |
| Se ne = D. wo nicht, sonst; E. if not; F. sinon; I. se non, se no; S. si no. |
| Se nur, nur se = D. wenn… nur; E. if only; F. pourvu que; I. purchè, a condizione che; S. con tal que, siempre que. |
| Ecepte se = D. ausserwenn; E. except if; F. à moins que, excepté si; I. eccetto che, salvo che; S. exceptuado si. |
| Quale se = D. als wenn, als ob; E. as though, as if; F. comme si; I. come se; S. come si. |
| Quankam = D. obgleich, obschon, obwohl, trotzdem dass; E. as though, as if; F. quoique, bien que; I. quantunque, benchè, sebbene; S. aunque. |
| Ni adjuntez la konjuncioni questional-relativa ja konocata da ni kom adverbi : |
| Ube, kande (9), quale, quante. |
| Fine la konjuncioni kompozita : |
| Pro quo = pro qua kauzo; |
| Por quo = por qua skopo; |
| A qui korespondas : pro co, pro to = pro ica, pro ita kauzo; por co, por to = por ica, por ita skopo (10). |
| Pro ke (kauzo); por ke (skopo); per ke (per la fakto ke) : glacio diferas de aquo per ke ol esas solida = per sua solideso. |
| De ke (de la fakto ke, de ico ke) : lua febreso venas de ke il esis recente malada = de lua recenta maladeso. |
| Ante ke; pos ke; depos ke o de kande : depos ke, de kande il venis, me ne plus ekiras; omnafoye ke. |
| Dum ke : dum ke il esis malada = dum lua maladeso. |
| Til ke; sen ke; ultre ke. |
| Malgre ke (kf. quankam); ecepte ke. *** |
| Segun ke; kontre ke (qua expresas opozo, kontrasto). |
| 110. — Altra konjuncioni esas formacata per adverbi e la konjunciono ke : |
| Tale ke; tante ke; kaze ke; kondicione ke; supoze ke; time ke (12); tante plu ke; tante ofte ke; tam ofte ke; tante longe ke; tam longe ke (13). |
| Remarkez anke la sequanta konjuncional expresuri : |
| Lore kande; quik kande; same kam; tante plu… quante plu = quante plu… tante plu…; tante min… quante min… = quante min… tante min… Ex. : Quante plu me konocas li, tante plu me estimas li (= me tante plu estimas li, quante plu me konocas li); quante plu me vidas ilu, tante plu il plezas me; quante min il laboras, tante plu il volas repozar; quante min me dormas, tante min me somnolas. |
| Segun quante : segun quante me povos, me certe helpos vu. |
| On atencez bone dicernar la koordinal konjuncioni de le subordinala e nome nam de pro ke. Ex. : Pro ke vu esis absenta, on ne vartis vu. La konjunciono nam esus ne justa hike. (Videz la noto 2 dil pag. 88.) |
| 111. — La questional konjunciono esas kad (ka) sive por la direta questiono, sive por la nedireta. |
| Direta questioni : Kad la mediko esas arivinta? Ka tua matro konsentas? |
| Nedireta questioni : Dicez a me, kad la mediko esas arivinta. Me questionas tu, ka tua matro konsentas. |
| Quale on vidas, la konjunciono kad, ka sempre komencas la propoziciono (chefa o subordinala) en qua lu trovesas. |
| Ma on ne uzas lu, se la propoziciono ja havas vorto questionala (qua, quo, quala, quanta, e. c.). |
| Kad ne o ka ne? esas fakte elipso vice : kad ne (tala esas la kozo)? Ka ne (tale vu pensas, opinionas, e. c.)? Ol tradukas la F. n'est-ce pas? |
| Co explikas, ke on ne dicas : ka no. (Videz ica lasta vorto ye la adverbo di afirmo, nego o dubo). *** |
|
|
| (1) Ma indikas opozo, restrikto, difero inter la du propozicioni o vorti quin ol unionas : Lu esas severa ma yusta. Me tre deziras facar la voyajo ma me ne povas lo. Fidez ad ili, ma ne ad eli. |
| (2) Nam anuncas expliko, motivo, pruvo relate lo dicata en la propoziciono a qua ol unionas la sua. Ex. : Tu vartos vane, nam il ne venos, pro ke il esas malada. La konjunciono nam unionas la duesma propoziciono : il ne venos a l'unesma : tu vartos vane e donas expliko, motivo pri lo dicata en ica. — Me ne esperas, ke il sucesos; nam, pro ke il esas tre indolenta, il ne demarshos sat multe. |
| (3) « On demandas ofte de ni expliko di ca konjunciono, pro ke multa lingui ne havas l'equivalanta, e supleas ol per altra konjuncioni de diversa senci. Or uzesas nur en la rezoni, por enduktar en plusa premiso, t. e. motivo. Ex. : « Omno quo foligas esas veneno; or l'alkoholo foligas; do… » On devas ne intermixar or kun do, qua esas quaze opozita, nam ol induktas la konkluzo; nek kun ma, qua anuncas od expresas, ula opozo (ex. : opozanto povus dicar : « ma l'alkoholo fortigas, nutras… »). En la praktiko, on ne enuncas formale la rezoni, on tacas una de la premisi, od on renversas lia ordino. Kande la premiso (motivo) sequas la konkluzo, or remplasesas da nam; ex. : « l'alkoholo esas veneno, nam ol foligas ». (On tacas la majora, qua konsideresas kom tro konocata od evidenta. — Plura lingui supleas or per la konjunciono qua signifikas nun (D. nun (aber), E. now); ma on vidas facile, ke lore ol nule indikas la tempo… Ta konjunciono esas do aquirajo di la logikala spirito, qua sempre plu dominacas la moderna e civilizita lingui, pro la progresi di la cienco. (Progreso, VI, 141.) |
| (4) L'intima senco di tamen esas : opoze ad ico, malgre lo dicita, malgre ta obstaklo. Ex. : Il esas tre richa, tamen il almonas nultempe. Me savas, ke me riskas la morto, tamen me iros adibe. |
| (5) Quale pri ed, e, on uzas prefere la formo sen d, kande l'eufonio permisas. |
| (6) « Segun mea (personal) opiniono, skribis So Couturat, sive havas esence la senco etimologiala, di od se; e se on uzas (e darfas uzar) ol kelkafoye vice simpla od, ico venas de elipso (di la verbo) ». — Progreso, VII, 411. |
| Segun ta expliko, sive esas plu vere subordinala kam koordinala. |
| Uzez do o(d)… o(d)… se li unionas vorti ne verba : me drinkos o vino o biro, qua egalesas : o vino o biro esos mea drinkajo. Ma uzez sive… sive… avan verbo expresata o tacata : Sive tu volos, sive tu ne volos, ni certe vizitos li. Sive (tu esas) richa, sive (tu esas) povra, tu devas helpar tua proximo segun tua moyeni. |
| (7) Separas la neganta propozicioni, o diversa vorti di propozicioni neganta : Me nek prizas nek estimas ta homo. — Il havas nek parenti nek amiki. |
| (8) Pos examenir lo dicita pri yen So Couturat, en Progreso, VII, 208, konkluzas : |
| « On uzez yen kande ol guvernas nomo, e yen ke kande ol guvernas propoziciono. » |
| Altralatere, en solida artiklo pri yen ke, barono S.de Szentkereszty dicas juste : « La maxim preciza defino esas certe (VII, 208) : « Interjeciono esas izolita vorto, qua equivalas integra frazo. » Ja de co rezultas, ke yen ke esas lo justa, kande yen guvernas propoziciono. » (VII, 289.) |
| Ma nur prepozicioni recevas ke por divenar konjuncioni; do yen esas reale prepoziciono. Cetere, se ol ne esus prepoziciono, kad ol havus komplemento? Ka ni ne dicas : yen mea matro; yen ili, tot same kam ni dicas : por mea matro, kun ili? Do yen, sola, ne esas konjunciono. |
| Konsiderante yen kom prepoziciono, l'akademio decidis (aprilo 1925) ke ol divenas konjunciono per l'adjunto di ke, quale omna prepoziciono en Ido. (Vid. § 109.) |
| (9) Kande la Franca vorto où relatas tempo, on devas tradukar lu per kande : la tempo kande me esis felica o : la tempo en qua me esis felica. |
| (10) Generale la vorti D. warum, E. why, F. pourquoi, I. perchè, S. porque tradukesas per por quo. |
| (11) Nam subordinal propoziciono komencanta per ke equivalas substantivo od infinitivo : me expektas, ke il venos = me expektas ilua veno; same : pos ke il venis = pos ilua veno. |
| (12) Time ke (kun timo ke) diferas de timante ke, qua relatas la subjekto di la frazo. |
| (13) Tante ofte ke e tante longe ke inkluzas nula komparo, kontre ke : tam ofte kam e tam longe kam esas komparanta. Exemple : Il venas tante ofte, ke il tedas ni; venez tam ofte kam vu povos. — Il diskursis tante longe, ke fine la asistanti ne plus askoltis lu; tam longe kam me vivos, me esforcos sucesigar nia ideo. |
|
| Ica pagino modifikesis laste ye 31-ma januaro 1999. |